સંસ્કૃત સાહિત્યમાં પર્યાવરણ સંરક્ષણ- વર્તમાન પરિપ્રેક્ષ્યમાં

Authors

  • ડૉ.પ્રકાશચંદ્ર જે. જોષી Gujarat University

DOI:

https://doi.org/10.47413/vidya.v3i2.454

Keywords:

સંસ્કૃત, સાહિત્ય, પર્યાવરણ, માનવજીવન, પશુ-પક્ષી.

Abstract

પ્રાચીન સમયથી ભારતીય સંસ્કૃતિમાં પર્યાવરણ સંરક્ષણનું મહત્વ રહ્યું છે. ભારતીય ઋષિઓએ પ્રકૃતિના ખુલ્લા વાતાવરણને તેમના સ્થાન તરીકે પસંદ કર્યું. જે પર્યાવરણના દૃષ્ટિકોણથી ઉપયોગી સાબિત થયા છે. પ્રાચીન કાળમાં અસ્તિત્વ ધરાવતા તમામ તીર્થ સ્થાનો લોકોના ઘોંઘાટથી દૂર પ્રકૃતિની ગોદમાં આવેલાં હતાં. તે સમયે પર્યાવરણની કોઈ સમસ્યા નહોતી, કારણ કે ઋષિમુનિઓ સંપૂર્ણપણે પર્યાવરણ પ્રત્યે સમર્પિત હતા. તેઓ પર્યાવરણને શુદ્ધ રાખવાના હેતુથી યજ્ઞ કરતા હતા. ઋષિમુનિઓ શહેરથી દૂર જંગલોમાં પોતાના આશ્રમો બનાવતા હતા. ઋષિઓ અને રહસ્યવાદીઓ માનતા હતા કે સારા વિચારો પ્રકૃતિના સુંદર અને શુદ્ધ વાતાવરણમાં આવે છે. આજના વૈજ્ઞાનિકો કહે છે તેમ, શુદ્ધ વાતાવરણમાં સારા મગજનો વિકાસ થાય છે. તેથી, પ્રાચીન સમયમાં, પર્યાવરણની કોઈ સમસ્યા હોવા છતાં, ઋષિમુનિઓ શુદ્ધ પર્યાવરણની જાળવણી માટે સમાજમાં વિશેષ યોગદાન આપતા હતા.

References

તુલસીદાસ રચિત રામચરિતમાનસ - કિષ્કિંધાકાંડ શ્લોક ૧૧, ચોપાઈ ૦૨

અથર્વવેદ - ૮/૨/૨૫

ઈશાવાસ્યોપનિષદ – મંત્ર-૧

મહાકવિ કાલિદાસ વિરચિત – અભિજ્ઞાનશાકુંતલમ્ અંક ૦૧, શ્લોક - ૦૧

આદિકવિ વાલ્મીકિ વિરચિત – રામાયણ બાલકાંડ સર્ગ-૦૨, શ્લોક ૧૫

અગ્નિપુરાણ (મૂળ સંસ્કૃત હિન્દી અનુવાદ.) ગીતા પ્રેસ ગોરખપુર. – ૨૩૧/૧૧

ચંદ્રગુપ્તચરિતમ- રાધેશ્યામ ગંગવાર – સર્ગ-૦૫, શ્લોક-૨૧, પૃષ્ઠ-૬૩

મહાકવિ કાલિદાસ વિરચિત રઘુવંશમ- સર્ગ-૦૨, શ્લોક – ૩૬

મહાકવિ કાલિદાસ વિરચિત કુમારસંભવમ્ – સર્ગ-૦૬, શ્લોક-૫૬

મહાકવિ કાલિદાસ વિરચિત મેઘદૂત ઉત્તરમેઘ- શ્લોક-૪૪

Downloads

Published

30-10-2024

How to Cite

જોષી પ. (2024). સંસ્કૃત સાહિત્યમાં પર્યાવરણ સંરક્ષણ- વર્તમાન પરિપ્રેક્ષ્યમાં. VIDYA - A JOURNAL OF GUJARAT UNIVERSITY, 3(2), 42–46. https://doi.org/10.47413/vidya.v3i2.454

Issue

Section

Articles